Zeka Genini Anne Mi Baba Mı Belirler? Anne Babadan Alınan Genetik Özellikler

Kapsamlı bilimsel araştırmalar sonucunda, bazı özelliklerin genetik aktarım sürecinde belirli ebeveynlerden aktarıldığı ortaya çıkmıştır. Yaygın olarak bilindiği gibi cinsiyet, babadan miras alınır. Bunun nedeni babaların XY kromozom kombinasyonuna, annelerin ise XX kromozom kombinasyonuna sahip olmasıdır. Sonuç olarak, X kromozomu anneden geldiğinden, bireyin cinsiyetinin belirlenmesi babanın sağladığı genetik materyale bağlıdır. Peki zeka genini anne mi baba mı belirler?

Bebeklerde Genetik Aktarım

Genetik miras, annenin genlerinin %50'si ile babanın genlerinin %50'sinin karışımından daha karmaşıktır. Annelerin hangi özelliklerden ve neden sorumlu olduğunu öğrenmek için öncelikle genetik özelliklerin nasıl kalıtıldığını anlamak önemlidir.

Genetik materyalimiz veya genomumuz 23 çift halinde 46 kromozomdan oluşur. Her kromozom, birçoğu özelliklerinizi kodlayan çeşitli genler içerir.  Vücudunuzdaki hücrelerin her birinde 23'ü babanızdan, 23'ü de annenizden miras kalan toplam 46 kromozom vardır.

İnsan özelliklerinin çoğu poligeniktir, yani her iki ebeveynden gelen çeşitli genlerin kombinasyonu ile belirlenir. Örneğin, genetik kodunuzda boy uzunluğunu etkileyebilecek en az 700 dizilim vardır. Benzer şekilde, cildiniz, saç renginiz ve göz renginiz de genlerin karmakarışık bir kombinasyonuna dayanır bu da gözlerimizin neden bu kadar geniş bir renk yelpazesine sahip olduğunu açıklar. Dolayısıyla "bebeğimin gözleri ne renk olacak?" veya "saç geni nereden geliyor?" diye sorduğunuzda cevap beklediğinizden biraz daha karmaşıktır.

Bununla birlikte, bazı genler yalnızca bir ebeveynden yavruya aktarılır. Bu tek taraflı genetik kalıtımı ve daha spesifik olarak anne kalıtımı denir. İnsan hücreleri, benzersiz genetik bilgilerimizi barındıran yapılar olan kromozomları içerir. Her hücrede farklı işlevlerden ve genetik olarak kalıtılan farklı özelliklerden sorumlu 23 benzersiz kromozom bulunur. Bu kromozomlar otozomal ve cinsiyete bağlı olmak üzere ikiye ayrılır.

Otozomal Kromozomlar: Çoğu insan, her ebeveynden bir tane olmak üzere 22 çift eşleşen kromozomu miras alır. Bu çiftler aynı özellikleri kodlar ve bir çocuğun hangi özellikleri sergileyeceğini belirleyen hem anne hem de babadan gelen bu genlerin kombinasyonudur.

Cinsiyete Bağlı Kromozomlar: 23. kromozom çiftinde bulunan genler cinsiyete bağlı özellikler olarak ifade edilir. X ve Y kromozom eşleşmeleri bir çocuğun cinsiyetini belirlediğinden, hangi özelliklerin anneden hangilerinin babadan geldiğini aydınlatmaya da yardımcı olabilirler. Bu durum cinsiyete göre şu şekilde ayrılır:

Kızlar her ebeveynden bir X kromozomu alır, bu nedenle X'e bağlı özellikleri kısmen babadan da miras kalacaktır. Öte yandan erkek çocuklar babalarından sadece bir Y kromozomu, annelerinden ise bir X kromozomu alırlar. Bu da oğlunuzun X'e bağlı tüm genlerinin ve özelliklerinin doğrudan anneden geleceği anlamına gelir.

Erkek çocuklar tek X kromozomunu ve buna bağlı özellikleri anneden aldıkları için, cinsiyete bağlı özelliklerin hangilerinin anneden hangilerinin babadan geldiğini belirlemek daha kolaydır. Kızların iki X kromozomu olduğundan, ailenin genetik kodunu analiz etmeden hangi cinsiyete bağlı özelliklerin anneden hangilerinin babadan geldiğini bilmek tam olarak mümkün değildir.

Gen Nedir?

Gen insan vücudunun özelliklerini oluşturan en küçük parçasıdır. DNA adı verilen özel bir koddan oluşur. Genler saç rengimiz veya ne kadar uzun olacağımız gibi şeyleri belirleyen bilgileri taşır. Kromozom adı verilen uzun bir ipin küçük bölümleri gibidirler.

Baskın Gen ve Çekinik Gen Ayrımı Nedir?

Baskın genin bulunduğu gen çiftinin oluşturduğu özellikler baskın genin özellikleridir. Çekinik, yani resesif bir gen ise baskın bir genle eşleştiğinde etkisini gösteremez. Çekinik bir genin özelliklerinin ortaya çıkabilmesi için gen çiftinde bulunan iki genin de çekinik olması gerekir.

Bebeklerin Genetiğini Anne ve Baba Eşit Mi Oluşturur?

Her bir ebeveynden genlerimizin %50'sini miras alsak da, bunların özelliklerimizi ne kadar etkilediği değişir. Bunun bir nedeni, bazı genlerin diğerlerinden daha aktif olmasıdır. Fareler üzerinde çalışan araştırmacılar, farelerin babalarından geçen DNA'yı daha fazla kullandıklarını, hatta babadan gelen genlerin %60'ının anneden gelenlerden daha aktif olduğunu keşfetmişlerdir. Kesin olmamakla birlikte, bu durumun insanlar da dahil olmak üzere diğer memelilerde de aynı olması muhtemeldir.

Bebeklerde Cinsiyeti Ne Belirler?

Bebeklerde cinsiyeti baba belirler. En son kromozom çifti, yani 23. çift cinsiyet kromozomlarıdır ve XX veya XY olabilirler. Bazı genler X kromozomu üzerinde bulunurken, diğerleri Y kromozomu üzerinde bulunur. Dişiler XX ve erkekler XY olduğundan, kızlar iki X kromozomuna sahip oldukları için X'e bağlı genlerin iki kopyasına sahipken, erkeklerin yalnızca bir X kromozomu vardır.

Bebeklere Anneden Geçen Özellikler

Bazı genler X kromozomuna bağlı olarak taşınmaktadır. Bu nedenle bu genlerin etkilediği özellikler bebeklere annelerinden geçen özelliklerdir.

Solaklık

Bireyler D genini her iki ebeveyninden de aldıklarında, yani DD homozigot olduklarında, çoğunlukla sağ elini kullanırlar. DC heterozigot kombinasyonuna sahip olanlar çoğunlukla sağ elini kullanırken, CC homozigot bireyler sağ veya sol elini kullanma potansiyeline sahiptir. Ancak CC homozigota sahip bireyler çok nadirdir.

Kilo Alma ve Verme Özellikleri

Kilo probleminin veya obezitenin ortaya çıkması, yaşam tarzı seçimleri, çevresel etkiler ve bazı genetik faktörlerin birleşimine bağlanabilir. Ancak bunu yalnızca genetik bir hastalık olarak sınıflandırmak doğru olmaz. Bununla birlikte, araştırmacılar babanın yağ dokusunun aşırı yağın yavrulara geçmesinde daha büyük bir rolü olduğunu öne sürmüşlerdir.

Saç Rengi ve Saç Tipi

Saç renklerinin ardındaki kesin genetik hala tam olarak anlaşılamamıştır. Bir teori, insanların saç renginin belirlenmesinden en az iki gen çiftinin sorumlu olduğunu öne sürüyor. Baskın ve çekinik genler saç renginin ve tipinin belirlenmesinde büyük rol oynar. Bebeğin, saç rengi ve dokusu için annenin baskın genini miras alma şansı daha yüksektir.

Ten Rengi

Cilt rengi, insan genomunda melanin üretimini kontrol eden genler tarafından belirlenir. Cildi UV ışınlarından koruyan bir pigment olan melanin, cilt renginin seviyesini belirler. Bir çocuk genetik materyalini iki ebeveyninden de aldığı için ten rengi hem anneden hem babadan gelir.

Yapısal Göz Özellikleri

Çocuklarınız göz renklerini sizden ve eşinizden miras alır. Anne ve babanın göz renklerinin bir kombinasyonudur ve genellikle renk bu karışıma ve genlerin baskın veya çekinik olmasına göre belirlenir. Her çocuk her genin iki kopyasını taşır, biri anneden, diğeri babadan gelir.

Zeka

Bilim insanları artık babadan miras alınan gelişmiş bilişsel işlevlere yönelik genlerin otomatik olarak devre dışı bırakıldığına inanıyor. "Koşullu genler" olarak bilinen bir gen kategorisinin, ancak anneden alındığı durumlarda işe yaradığı düşünülüyor. Zekanın da anneden gelmesi gereken şartlı genler arasında olduğuna inanılıyor.

Metabolizma Özellikleri

Annenizin metabolizmasını miras almış olabilirsiniz. Ancak araştırmacılar, söz konusu kilo olduğunda genetiğin her şey olmadığını ve yaşam tarzı seçimlerinin daha da büyük bir rol oynadığını iddia ediyor.

Uyku Şemaları

Bebeklerini gece boyunca uyutmakta zorluk çeken ebeveynler, bir bebeğin gece uykusunun büyük bir belirleyicisinin genetik yüzünden olduğunu gösteren yeni bir çalışma ile biraz rahatlayabilir. Kanada'daki araştırmacılar, Quebec'teki yaklaşık 1.000 tek ve çift yumurta ikizinin uyku kayıtlarını inceledi ve genlerin çocukların gece boyunca uyuyup uyumadığını büyük ölçüde belirlediğini buldu.

Bununla birlikte genetik etki, uyku süresini kontrol eden denklemin yalnızca bir parçasıdır. Yetersiz uyku süresini veya kötü uyku alışkanlıklarını çocukluğun erken dönemlerinde düzeltmeye çalışmaktan vazgeçilmemelidir

Bazı Zihinsel Bozukluklar ve Hastalıklar

Ruhsal bozuklukların nedenleri karmaşıktır ve hala tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak, genetik miras, kimyasal dengesizlikler ve aile dinamikleri hakkındaki bilimsel anlayışlar göz önüne alındığında, annenin ruhsal durumunun genetik olarak çocuklarının ruhsal durumu üzerinde önemli bir etkisi vardır.

Bazı Hastalıklar

Babalar Y-bağlantılı özellikleri oğullarına aktarabilirken, X-bağlantılı özellikler X-kromozomu üzerindeki genetik materyal tarafından belirlenir ve sadece anneler oğullarına katkıda bulunur. Erkek çocuklar sadece bir X-kromozomuna sahip olduğundan, tüm X'e bağlı özellikler annenin etkisine kadar izlenebilir. X'e bağlı bozukluklar arasında kırmızı-yeşil renk körlüğü ve hemofili vardır.

Kırmızı-yeşil renk körlüğü, yani yeşil ve kırmızıyı ayırt edememe X'e bağlı çekinik bir özelliktir. Bu, annenin X'e bağlı çekinik DNA'ya sahip olması durumunda bu özelliğin oğlunda da ortaya çıkacağı anlamına gelir. Kızlarda kırmızı-yeşil renk körlüğünün özellikle nadir görülmesinin nedeni budur. 

Hemofili A hastalığı kanın yanlış pıhtılaşmasına neden olur. Hemofili teşhisi konulan kişiler kolayca morarabilir ve küçük kesiklerden bile anormal derecede ağır kanamalar yaşayabilir. Kırmızı-yeşil renk körlüğü gibi, hemofili A da X-resesif bir özelliktir.

Bebeklere Babadan Geçen Özellikler

Erkek çocuklar XY cinsiyet kromozomuna sahip oldukları için Y kromozomunu babalarından miras almak zorundadırlar. Bu, sperm üretimi ve diğer erkeklere özgü özellikler de dahil olmak üzere bu kromozomdaki tüm genleri miras aldıkları anlamına gelir.

Boy

Eğer baba uzun boyluysa, çocuğun da uzun boylu olma ihtimali daha yüksektir. Anne kısa boyluysa, çocuk onunla aynı boyda olabilir. Bu sadece her iki ebeveynin genetiğine bağlıdır.

Göz Rengi

Baskın ve çekinik genler çocuğun göz renginin belirlenmesinde rol oynar. Koyu renkli gözler baskın, açık renkli gözler ise çekiniktir. Eğer anne ve babanın göz rengi baskın ise bebek babasının göz rengine sahip olabilir.

Dudak Özellikleri

Bebeğin dudak yapısı ve büyüklüğü söz konusu olduğunda, babanın genleri devreye girer. Dolgun dudaklar baskın bir özelliktir ve babada da aynısı varsa bebek bu özellikte doğabilir.

Gamze

Gamzeler, baskın bir özellik olduğu için bebeklerin babalarından miras aldıkları bir özellik olabilir. Ancak bunun için babada genetik olarak baskın genlerin bulunması gerekir.

Diş Yapısı

Babadan geçen fiziksel özellikler arasında diş yapısı da kalıtsaldır. Dişler arasındaki boşluğu belirleyen bir gen vardır. Eğer babada aralıklı diş varsa, büyük olasılıkla bebekte de olacaktır.

Bazı Zihinsel Bozukluklar ve Hastalıklar

Her iki ebeveyn de ruh sağlığı sorunlarını çocuklarına aktarabilir, ancak araştırmalar babanın daha yaşlı olması ve şizofreni veya DEHB gibi bir ruhsal bozukluğa sahip olması durumunda bunun çocuğa da geçebileceğini göstermektedir.

Bazı Hastalıklar

Erkek çocuklar XY cinsiyet kromozomuna sahip oldukları için Y kromozomunu babalarından miras almak zorundadırlar. Bu, sperm üretimi ve diğer erkeklere özgü özellikler de dahil olmak üzere bu kromozomdaki tüm genleri miras alacakları anlamına gelir. 

Bu aynı zamanda Y kromozomu üzerindeki genlerde meydana gelen mutasyonların neden olduğu bozuklukları da alacakları anlamına gelir. Bunlara Y-bağlantılı bozukluklar denir. Y kromozomu küçük olduğundan ve çok fazla gen içermediğinden çok fazla yoktur, ancak kulaklarda hipertrikoz, yani dış kulakta normalden daha fazla kıl olması durumu ve ikinci ve üçüncü ayak parmaklarının ağ benzeri bir bağlantıyla birleştiği bir durum olan perdeli ayak parmaklarını içerir.

Bebeklerde Genetik Aktarım Hakkında Sık Sorulan Sorular

Hangi Özellikler Anneden Geçer?

Anneden geçen özellikler arasında kırmızı-yeşil renk körlüğü ve miyopluk gibi hastalıklar vardır.

Genetik Özellikler Kimden Geçer?

Genetik özelliklerin bebeklere yansıyıp yansımayacağı dominant ve resesif genler tarafında belirlenir.

Genlerin Yüzde Kaçı Babadan Gelir?

Genlerin yüzde ellisi babadan gelmektedir.

Babanın Geni Mi Daha Baskın Annenin Mi?

Babadan gelen genlerin %60’ı aktif iken anneden gelen genlerin %40’ı aktiftir.